Светата тајна причест или евхаристија, е всушност светата Литургија која се врши во црквата како тајна на Христа и на Неговата Црква. На светата Литургија се причестуваме. Причеста е света тајна во која христијанинот, под вид на леб и вино, го прима самото вистинско тело и крв на нашиот Господ Исус Христос, се соединува со Него, добива простување на гревовите и залог за вечниот живот.  

Оваа света тајна ја востановил самиот Спасител на Тајната вечера. Зел леб, го благословил, го прекршил и им го дал на своите ученици, велејќи: „Земете, јадете, ова е Моето тело, кое се прекршува за вас“. Потоа ја зел чашата, Му заблагодарил на Бога, и им дал велејќи: „Пијте од неа сите, зашто ова е Мојата крв на Новиот Завет, која се пролева за мнозина, за простување на гревовите“ (Мат. 26, 26-28).

Оваа света тајна, поради својата неизмерна важност, ја сочинува суштината на централното христијанско црковно богослужение, светата Литургија. На неа принесените леб и вино со призивот и дејството на Светиот Дух се осветуваат и се протвораат во тело и крв на Господ Христос, со кои верниците се причестуваат и така се соединуваат со Христа Бога. Затоа светата Литургија, како заедница на Бога и Неговиот народ, всушност е срж на самата Црква.

Кон светата тајна причест може да пристапи секој христијанин: од бебе до старец, зашто во неа човекот се соединува со самиот Спасител. Соединет со Него, човекот живее со Него и со Неговиот вечен живот. Според зборовите на Самиот Спасител: „Кој јаде од Моето тело и пие од Мојата крв, ќе биде во Мене и Јас во него. Кој го јаде Моето тело и ја пие Мојата крв, има живот вечен. Тој што јаде од Мене, ќе живее преку Мене“ (Јован 6, 56, 54, 57). Имајќи ја предвид светата причест, Спасителот се нарекува себеси: „Лебот Божји, Кој слегува од небото и му дава живот на светот“ (Јован 6, 33), леб на животот од кој никогаш не се огладнува (Јован 6, 35), леб небесен кој на причасникот му дава бесмртност и живот вечен (Јован 6, 50-51).

Бидејќи во светата тајна Причест причесникот го прима телото и крвта на Спасителот, неопходно е причесникот да се подготвува за оваа света тајна. Подготовката се состои во пост и молитва, зашто постот и молитвата ја очистуваат нашата душа од секој грев и нечистотија. Притоа човекот е должен да се испитува себеси и да ја очисти својата совест од гревовите со покајничка исповед. Само така подготвен, човекот може достојно да се причести. Ако пристапи кон светата причест неподготвен, човекот си навлекува на себе страшна осуда. За тоа зборува апостолот Павле: „Но, човекот да се испита самиот себе и потоа да јаде од овој леб и да пие од оваа чаша. Зашто, кој јаде и пие недостојно, тој го јаде и пие своето осудување, бидејќи не го разликува телото Господово“ (1. Кор. 11, 28-29).

Поради бескрајната важност која светата причест ја има за христијаните, уште од првите векови на христијанството, христијаните се причестувале на секоја литургија (4 пати неделно), но подоцна, поради ослабувањето на ревноста и дисциплината помеѓу христијаните, тие почнале поретко да ја примаат оваа најзначајна света тајна. Денес, речиси во сите цркви повторно се практикува причестување на секоја света Литургија. На литургија смеат да се причестуваат само оние кои живеат и веруваат православно, односно, редовно постат, се молат и се исповедаат кај својот духовник, и со благослов и проценка од неговото духовно око се причестуваат на секоја литургија.

На литургија не смеат да се причестуваат некрстени, еретици, секташи и друговерни, затоа што не ì припаѓаат на светата Црква.

Светата литургија - центар на црковниот живот

Поимот света литургија доаѓа од грчкиот јазик и значи јавна служба или функција. Се нарекува и евхаристија, што на грчки значи благодарење. Иако етимолошки различни со поимот Црква (собрание на верни, собрани на едно и исто место), сепак суштински се поистоветуваат. Не постои ниту Црква без литургија, ниту литургија надвор од Црквата. „Оној момент кога на вештачки би ја извлекле литургијата од Црквата, тогаш таквата црква би се претворила во најдобар случај, во хуманитарна организација или социјален сервис, слична на многуте организации што се обидуваат да го усреќат во смрт паднатиот човек. Оној момент кога литургиската пракса, воточнета дури и до последен детаљ ’се служи‘ надвор од соборот на верните, станува театарска престава со културно-историски или етнолошки белег.

Но само Црква која служи литургија (благодарење) и литургија чиј принос е самата Црква, може и е, единствената шанса на паднатиот Адам, да се дигне до обожување и бесмртност. Сè до денес, во нашиот народ останало поистоветувањето на Црквата со литургијата и обратно, но за жал, повеќе по инерција на традицијата, отколку по учество во самата тајна на истоветноста. ’Одам во црква‘ е типично народен израз за учествување во определен настан што се случува на определено место (храмот), оттаму практичното богословие, сосема успешно доживувано низ црквено-народните обичаи, не прави разлика во поимите, храм и црква, храмот е место каде се собира Црквата, а Црквата пак е храм Божји“[1].

На Тајната Вечера, кога се собраа апостолите да ја прослават Пасхата, седна Исус на трпезата и дванаесетте апостоли со Него (Лука 22, 14), зеде леб, заблагодари и рече: „земете јадете ова е телото мое што се дава за вас“ (Лука 22, 19). Исто така и со чашата, по вечерата, велејќи: „Оваа чаша е Новиот Завет со мојата крв, која се пролива за вас“ (Лука 22, 20). „Правете го ова за мој спомен“ (Лука 22, 19). По Неговото Вознесение се собирале апостолите во молитвените домови на молитва и прекршување на лебот, особено по празникот Педесетница, кога Светиот Дух слегол на апостолите и ги направил епископи, и со тоа била родена Црквата.

„Во времето на свети Јустин Философ, римските Христијани се собирале на едно место во Денот на сонцето (Sunday - недела) за евхаристијско собрание. Тоа е првиот ден од планетарната седмица, соодветен на нашата недела. „И кога мина саботата, на осамнување, во првиот ден од седмицата...“ (Мат. 28, 1). За првите Христијани неделата била првиот ден од седмицата. Таа била почетокот на новото Божјо творение во Христа преку Неговото Воскресение“[2]. Во грчкиот јазик неделата се вика кириаки - ден Господов, во рускиот јазик - воскресение, зашто секоја недела е мало воскресение, а во нашиот јазик недела - од не делати - односно неработен ден.

Во постапостолскиот период кога имало малку верници, имало само едно евхаристиско собрание, возглавено од својот локален епископ. Подоцна, по едиктот на светиот цар Константин, христијанството зема голем замав и тогаш почнуваат да се служат повеќе евхаристиски собранија, а власта за служење литургија, која им припаѓала само на епископите, сега им се дава и на парохиските свештеници. Во прво време верните се собирале по куќите (како на Тајната Вечера) и од тој период се познати домашните цркви[3].

За време на гонењата, верниците се собирале во катакомбите (подземни гробници), каде што ги погребувале светите маченици, и на нивните гробови извршувале света литургија. Во времето на кападокиските отци бил составен и унифициран чинот на светата литургија, кој со тек на времето бил прошируван од светите химнографи на Црквата, но во суштина останала иста.

Човекот како литургиско битие[4], ја добива литургијата за центар на својот живот. Животот му започнувал и завршувал со литургија. Не случајно чинот на светото Крштение и светото Венчание започнува со литургискиот возглас „Благословено и царството на Отецот и Синот и Светиот Дух, сега и секогаш, и во вечни векови. Амин“. Тоа е јасен показател дека овие чинови се литургиски, потекнуваат од светата литургија и поврзани се со неа. Во ранохристијанската традиција крштението, миропомазанието и литургијата биле неразделни и формирале едно литургиско молитвословие. Секоја тајна добивала полнота од другата, такашто невозможно било да се разберат тајните откинати една од друга. Ако миропомазанието го исполнува крштението, евхаристијата пак го исполнува миропомазанието. Станува збор за меѓусебната духовна, динамична и егзистенцијална поврзаност на овие таинства во новиот живот добиен од Христа; затоа Светите Отци ја нарекуваат литургијата „Тајна на тајните“. Значи како што рековме погоре, сите тајни и молитвословија ì биле подредени, и свое исполнување наоѓале во светата литургија. Се крштевале луѓето за да можат да се причестуваат со телото и крвта Христови, односно да бидат во телото Христово - Црквата[5].

И бракот бил склопуван секогаш на литургија, затоа и овој чин почнува со литургискиот возглас, што значи дека мажот и жената, со љубов кон Бога и меѓу себе, стануваат едно тело, а тоа едно тело стапува во мистичен брак со Бога, причестувајќи се со телото и крвта Христови. Со тоа бракот ќе биде постојано растење во духовниот живот. Сè додека мажот и жената се во литургиска заедница со Бога, ќе имаат и брачна заедница; штом едниот ќе се оддели од заедницата со Бога, автоматски ја губи и брачната заедница. Од ова се гледа дека најважна работа во животот на еден православен христијанин е светата литургија.

Но од XIII век па наваму, во православната теологија навлегува римокатоличкото учење за 7 свети тајни, со што се девалвира достоинството на светата литургија израмнувајќи ја со другите 6 молитвословија (свети тајни или таинства). Иако е прифатено ова ново учење во богословските прирачници, овој број никогаш не е потврден од некој Собор. Со оваа, и со реформата на митрополитот Петар Могила, човекот се одделува од светата литургија, односно од светата Црква, врската со Бога се сведува на само неколку пати годишно причестување, а крштението и бракот се претворени во самодоволни чинови, без потреба од литургијата[6]. Последиците од овие реформи се чувствуваат и денес, односно крајната неинформираност на народот за православната вера, неприсуството и неучеството во светите тајни на Црквата.

КОРИСТЕНА ЛИТЕРАТУРА:

1.           А. Шмеман, протойерей, От вода и дух, Покров Богородичен, София, 1997г.

2.           Г. Г. Сурели, Утре е недела, поговор од З. Вранишковски, Велес, 2000г.

3.           Г. Капсанис, зборник О Литургији, Неаника, Београд, 2003г.

4.           Ј. Д. Зизјулас, митр. Пергамски, Јединство цркве у светој евхаристији и у епископу у прва три века, Беседа, Нови Сад, 1997г.

5.           Ј. Мајендорф, протоереј, Православна црква јуче данас и сутра, Београд, 1998г.

6.           К. Керн, архимандрит, Пастирско богословље, Врњачка Бања, 2003г.

7.           Н. Афанасиев, протойерей, Трапеза Господня, Праксис, В. Търново, 1999г.

8.           Свето Писмо на Стариот и Новиот Завет, САС на МПЦ, Скопје, 1991г.